Информация о материале
Категория: Местные авторы и их произведения
Просмотров: 318

В.В. Никифоров олоҕо уонна үлэтэ.

       1866 - ыам ыйын 18 күнүгэр Дүпсүн улууһун Тэбиик нэһилиэгэр төрөөбүтэ.

       1885 -  Якутскайдааҕы    6   кылаастаах        прогимназияны   бүтэрбитэ.

       1891 – 1893 – Дүпсүн улууһугар улуус кулубатынан үлэлээбитэ.

       1893 – Дүпсүн Томторугар тус бэйэтин үбүнэн 6 хостоох  церковнай – приходской оскуола дьиэтин туттаран үлэҕэ киллэрбитэ.

       1894  -  1896  Сибиряковскай экспедицияҕа кыттыбыта.

       1896 – Якутскайга статистика кабинетыгар үлэлээбитэ.   Бу сыл Нижнэй  Новгородка  Бүтүн  Россиятааҕы художественнай  промышленнай  быыстапкаҕа  П. П. Семенов – Тянь-Шанскай салалтатынан Саха сирин көрдөрбүтэ.

       1897 – Якутскайга босхо үлэлиир научнай библиотеканы тэрийсэр уонна салайсар.

       1897 – 1898 – Үөрэх сылыгар Маслов аатынан министерскай  оскуола аһылларын ситиспитэ.

       1900 – П. Н. Сокольниковы кытары үп – харчы хомуйан, Э. К. Пекарскай  «Сахалыы – нууччалыы кылгас тылдьытын» бэчээттэтиини ситиспитэ.

       1905 – « Сырдык» диэн үөрэҕи, культураны тарҕатар түмсүүнү тэрийбитэ.

       1905 – «Сахалар  союзтарын» тэрийбитэ. Бу үлэтин иґин ыраахтааҕы былааһынан тутуллан хаайыллыбыта.

       1906 – 1907 – Хаайыыга балтараа сыл олорбута. Онно «Манчаары» драманы суруйбута.

       1907 – дьадаҥы сахаларга киэһээҥҥи оскуола астарар.

       1907 – 1908 – «Саха кыраайа» уонна «Саха олоҕо» диэн хаһыаттарга «Манчаары» драмата хас да нүөмэргэ тахыбыта.

       1912 – 1913  - «Саха саҥата» диэн уус-уран общественнай- политическай  сахалыы  маҥнайгы  сурунаалы  таһаарбыта.

       1913 – Романовтар саарыстыбалара 300 сыла туолуутун бырааһынньыктааһыҥҥа  Саха сириттэн депутация састаабыгар киирэн сахалар олохторун – дьаһахтарын ырытан 14 сахалар тустарыгар туруорсуу суруктары              бэлэмнэспитэ.

       1914 – Петербурга начальнай үөрэхтээһин боппуруостара дьүүллэһиллибит съеһигэр дакылаат оҥорбута.

       1916 – 1917 – «Якутские новости» диэн хаһыаты таһаарбыта. Нуучча улуу суруйааччыларын Л. Н. Толстой, Н. В. Гоголь айымньыларын тылбаастаабыта. «Васин, «Күлүмнүүр», «Якут» диэн псевдонимнарынан Саха сирин, Сибиир хаһыаттарыгар ыстатыйалара бэчээттэнэн барбыттара.

       1919 – бэс ыйын саҥатыгар Омскайга Үрдүкү правитель А. В. Колчак бэйэтинэн  тэрийбит  государственнай, экономическай мунньаҕар Саха сириттэн делегат быһыытынан сылдьыбыта. Колчакка тус бэйэтигэр приемҥа сылдьан, үгүс  туруорсуулары оҥорбута.

  • ахсынньыга хаайыллан баран, 1920 с. атырдьах   ыйыгар  Р. Оросины кытта көскө утаарыллыбыта.

        1924 – Илиҥҥи норуоттар издательстволарын эппиэттиир  секретарынан  ананан, сахалыы кинигэлэри  бэчээттээһини  тэрийбитэ.

  • Профессордары, академиктары кытары «Северная Азия»

сурунаал  редколлегиятыгар киирбитэ.

  • Коминтерн V    конгреһын    делегаттара  пролетарскай

литературалар  сибээстэґиилэрин  аан  дойдутааҕы  бюротун састаабыгар сахалартан  П. А. Ойуунускайы  уонна  В. В. Никифоровы  киллэриилэрэ.

  • ССРС Наукаларын Академиятын саха транскрипциятыгар

комиссиятын үлэтигэр кыттыбыта. Кини онно Саха сиригэр демографическай,  дозиметрическай  чинчийиилэринэн  дьарыктаммыта.  Москва, Ленинград музейдарыгар 400-тэн тахса экспонаттары, хаартыскалары хомуйан биэрбитэ.

      1927– Саха сиригэр «Всеохотсоюз» боломуочунайынан ананар.

      1927 – балаҕан ыйын 18 күнүгэр   Якутскайга  ГПУ-ларынан  тутуллан  хаайыллыбыта.

      1928 – атырдьах ыйын 21 күнүгэр ОГПУ коллегиятынан ытылларга ууруллубута, ону 10 сыл болдьохтоох хаайыынан солбуйбуттара.

      1928  балаҕан ыйын 1 күнүгэр «Кэриэс сурук»  суруйбута  уонна балаҕан ыйын 15 күнүгэр  Новосибирскай куорат лааҕырын балыыһатыгар өлбүтэ.

 

Информация о материале
Категория: Местные авторы и их произведения
Просмотров: 380

Виктор Федорович Афанасьев  –     Алданскай

(1917 – 1993 сс.)

   Педагогическай наука доктора, профессор, ССРС ПНА член - корреспондена, РСФСР Педагогическай обществотын бочуоттаах чилиэнэ. К.Д.Ушинскай,  Н.К.Крупская, А.С.Макаренко медалларын кавалердара,  Саха АССР наукаларын үтүөлээх деятелэ, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Саха Республикатын  үтүөлээх учуутала, сатирик – поэт.   Уус-Алдан улууһун, Дүпсүн нэһилиэгин бочуоттаах гражданина.

Основные даты жизни и деятельности

В.Ф. Афанасьева.

Виктор Федорович Афанасьев родился 22 марта 1917 года в 1 Оспехском наслеге Усть-Алданского района Якутской АССР. Умер 17 декабря 1993 года в г. Якутске.

1931-1938гг.     Учитель Соттинской начальной, Чериктерской семилетней школы Усть-Алданского района.

1938-1939 гг.     Заведующий рабселькоровским отделом газеты «Социалистическая Якутия».

1939-1941 гг.    Студент Якутского пединститута и учитель школы №6 г.Якутска.

1941-1946 гг.     Директор Бердигетстяхской средней школы, инспектор Горного РОНО.

1946-1947 гг.     Руководитель лекторской группы Якутского ОК ВЛКСМ, заведующий кабинетом истории Якутского института усовершенствования учителей.

1947 г. 4 янв.     Награжден медалью «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.»

Основные даты жизни и деятельности

В.Ф. Афанасьева.

Виктор Федорович Афанасьев родился 22 марта 1917 года в 1 Оспехском наслеге Усть-Алданского района Якутской АССР. Умер 17 декабря 1993 года в г. Якутске.

1931-1938гг.     Учитель Соттинской начальной, Чериктерской семилетней школы Усть-Алданского района.

1938-1939 гг.     Заведующий рабселькоровским отделом газеты «Социалистическая Якутия».

1939-1941 гг.    Студент Якутского пединститута и учитель школы №6 г.Якутска.

1941-1946 гг.     Директор Бердигетстяхской средней школы, инспектор Горного РОНО.

1946-1947 гг.     Руководитель лекторской группы Якутского ОК ВЛКСМ, заведующий кабинетом истории Якутского института усовершенствования учителей.

1947 г. 4 янв.     Награжден медалью «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.»

1966г. 28 мая.   Награжден почетной грамотой Презид. ВС ЯАССР, как внештатный лектор и член общества «Знание».

1967 г.     Председатель Якутского отделения педагогического общества РСФСР. Член Центрального Совета, Центральной ревизионной комиссии педагогического общества РСФСР.

1967г. 26 окт.    Занесен в Книгу Почета Министерства просвещения Якутской АССР за активное участие в развитии народного образования.

1969-1971 гг.     Декан историко-филологического факультета Якутского университета.

1970г. 13 февр.   Присуждена ученая степень доктора педагогических наук.

1970г. 26.03.      Награжден юбилейной медалью «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В.И. Ленина.

1971г. 28.04.      Утвержден в ученом звании профессора.

1972-1986 гг.      Заведующий педагогики и психологии.

       

Почетной грамотой Центрального Совета педагогического общества РСФСР. 1972г. 15.06.       Почетный гражданин Дюпсюнского наслега.

1972г. 21.06.       Присуждено звание Заслуженного деятеля науки Якутской ЯАССР.

1972г. 03.12.       Награжден почетной грамотой Якутского ГК по физической культуре и спорту, как председатель Федерации бокса.

1973г. 02.02.       Почетный гражданин Усть-Алданского района Якутской АССР.

1974г. 22.11.        Занесен в Книгу Почета Якутского госуниверситета.

1976г. 20.01.        Награжден медалью «30 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.»

1976г. 14.05.        Награжден Почетной грамотой газеты «Бэлэм буол».

1976г. 26.11.        Занесен в Книгу Почета Горного района Якутской АССР.

1977г.                  Награжден

1977г. 17.03.         Награжден Почетной грамотой МВ и ССО РСФСР за активное участие в работе педагогического общества РСФСР и пропаганду психолого-педагогических знаний.

1978г. 20.08.        Награжден Почетной грамотой Презид. ВС РСФСР.

1978г. 17.10.        Член-корреспондент АПН СССР.

1979г. 24.01.        Награжден медалью им. А.С. Макаренко.

1981г. 20.02.         Награжден медалью Н.К. Крупской.

1981г. Март.        Награжден почетной грамотой Якутского обкома ВЛКСМ за заслуги в деле воспитания молодежи.

1983г. 28.07.        Награжден медалью К.Д. Ушинского.

1984г. 27.09.        Награжден почетной грамотой Презид. ВС Якутской АССР.

1985г.                 Награжден дипломом лауреата премии комсомола Алтая в области науки и техники за монографию «Школа Сибири за 60 лет Советской власти».

1986-1990 гг.        Профессор кафедры педагогики и психологии Якутского госуниверситета.

1986г. 14.04.        Награжден Центральным Советом Всесоюзной пионерской организации им. В.И. Ленина знаком «За активную работу с пионерами».

1987г. 25-26.03.   Присвоено звание «Почетный член Педагогического общества РСФСР».

1989г. Июнь.       Награжден благодарственным письмом в связи с 50-летием Якутского республиканского института усовершенствования учителей (1939-1989).

1990-1993 гг.       Профессор-консультант кафедры педагогики Якутского госуниверситета.

 

Информация о материале
Категория: Местные авторы и их произведения
Просмотров: 320

Василий Иванович Босиков-Василий Босяк

Саха Республикатын үтүөлээх учуутала, Учууталлар учууталлара, суруйааччылар союзтарын чилиэнэ, поэт Василий Иванович Босиков - Василий Босяк 1946 сыллаахха олунньу 7 күнүгэрУус-Алдан Дүпсүнүгэр төрөөбүтэ. 1953-1964 сылларга Дүпсүн орто оскуолатыгар үөрэммитэ, онтон 1966 сылга Мүрү орто оскуолатын бүтэрбитэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, саха тылын, литературатын учуутала Рея Павловна Максимова  сабыдыалынан төрөөбүт литературатын  таптаабыта, айар үлэҕэ умсугуйан барбыта. Рея Павловна тэрийбит литературнай куруһуогун актыыбынай чилиэнэ буолбута. Онно бастакы хоһоонноругар айылҕаны тыыннааҕымсытан, уобарастаан этэргэ холонуутун учуутала сэргээн, суруйар баҕатын күөдьүппүтэ. Бу куруһуогу салгыы Алексей Иванович Сивцев, сахатылын, литературатын учуутала, үлэлэппитэ. «Дүпсүн кыымнара» диэн истиэнэ хаһыатын уонна илиинэн суруллар сурунаалы таһаарар буолбуттара. Манна Вася маӊнайгы хоһоонноро тахсыбыттара. Кэлин, Вася 9 кылааска үөрэнэ сырыттаҕына, саха биир талааннаах поэта Василий Тарасович Сивцев, эмиэ саха тылын учуутала, литературнай куруһуогу иилээн-саҕалаан үлэлэппитэ. Ону-маны билэр баҕалаах, тылынан оонньуу сатыы сылдьар оҕону поэт бэйэтэ үөрэппитэ, хоһооннорун ырыппыта, поэзия эйгэтигэр угуйбута. Вася хоһооннорун республика радиотыгар ыыттарбыта, «Бэлэм буол», «Эдэр коммунист» хаһыаттарга бэчээттэппитэ. 1968-1973 сылларга Саха государственнай университетын историко-филологическай факультетын саха салаатыгар үөрэммитэ. Манна бэйэтин курдук санаалаах, сүрдээх дьоҕурдаах, талааннаах уолаттары, кыргыттары кытта билсибитэ. Олор ортолоругар бааллара: Варвара Потапова, Василий Дедюкин, Егор Неймохов, Иннокентий Сыроватскайо.д.а.  Ким эмэ хоһооно хаһыаттарга, «Хотугу сулуска» бэчээттэмитин ырытыһаллара. Ити сылларга Василий Босиков «Эдэр коммунист» хаһыат иһинэн суруйааччы Анастасия Сыромятникова салайар «Хомус» түмсүүгэ сылдьыбыта, айардьоҕурун салгыы сайыннарбыта.Василий Босяк 1964сылтан поэт быһыытынан биллэн барбыта. 1991 сылтан ССРС суруйааччыларын чилиэнэ.Аан маӊнайгы хоһоонун иккис кылааска үөрэнэ сылдьан суруйбута. Учууталлара Рея Павловна, Алексей Иванович кыракый уолчаан айар баҕатын күөдьүппүттэрэ, поэзия эйгэтигэр  угуйбуттара. Маны таһынан, сахалыы уус тыллаах эбэтэ Мария Николаевна уонна убайа Николай Афанасьевич олук уурбуттара. Эбэтин эӊин дьикти остуоруйаларын, былыргы номохторун умсугуйан истэн улааппыта. Оттон убайа Николай Босиков нөӊүө алтыс-сэтти скылааска үөрэнэ сылдьан саха биллиилээх поэттарын, суруйааччыларын кытта көрсүбүтэ. Ол айар үлэ аартыгар тахсарыгар эмиэ улахан суолталааҕа.Ааҕаччыларга «Дьылҕам дьолтон матарбатар» («Кутаатула», 1983 с.), «Угуйарсаҕах» (1988 с.), «Сүгүрүйэбиниккикүүскэ: ТылгауоннаТапталга» (1990 с.), «Барытаэйиэхэананар» (1992 с.), «Эн мичээриң» (сахалыы, нууччалыы, французтуу, 199ҕ с.), «Уолукпароргуйарсанаалар» (1996 с.), «Суруллубутсуоруллубат» (ыстатыйалар,этиилэр,  ахтыылар, 2002 с.), «Ырасанаамкыната» (2008 с.) кинигэлэринэн, «Куккункуоттарыма, сүргүнсүтэримэ» Айыыүөрэҕэраналлаахальбомунанбиллэр.Василий Босяк сүнньүнэн кылгас хоһооннору суруйара. Хоһоонноро төһө да кылгастарын иһин, хас биирдии киһи олоҕор билбит, сүрэҕин долгуппут, өйүгэр хатаммыт түгэннэр суруллубут буолан, ааҕааччыга тиийимтиэлэр, өйдөнүмтүөлэр. Кини поэзиятыгар таптал темата баһыйдар да, олох уустук, сыты боппуруостарын арыйар дириӊ суолталаах хоһооно аҕыйаҕа суох.2008 сыллаахха муус устар 29 күнүгэр ырахан ыарыыттан олохтон туораабыта.

Информация о материале
Категория: Местные авторы и их произведения
Просмотров: 345

Саввин Василий Васильевич (12.05.1938) – поэт. Член СП РС (Я) с 1997г. Родился в Чэриктяйском наслеге Усть-Алданского улуса в семье колхозника.Окончил Дюпсинскую среднюю школу в 1956г. и работал на производстве. В 1962г. поступил на отделение якутского языка Якутского госуниверситета. В 1969-79 гг. работал заведующим отделом, ответственным секретарем Усть-Алданской районной газеты. С 1980г. не работает по инвалидности. Первые стихи Василия Савина появились в 1969г. Печатался на страницах газеты «Эдэр коммунист», журнала «Хотугу сулус» и других периодических изданий. Василий Саввин-поэт лирического восприятия действительности.

Произведения

Мин кистэлэІим: Хоґооннор. – Дьокуускай: Кинигэ изд-та, 1972. – 44 с.

Ґрµччэ сµµрµгэ: Хоґооннор. – Дьокуускай: Бичик, 1993. – 96 с.

Ыра – ырыам ымыыта: Хоґооннор. – Дьокуускай: Бичик, 1998. -286 с.

О жизни и творчестве

Бочкарев В. Ырыаґыт дьоло уонна соро: Ахтыы сэґэн // Илин. – 1997. - №2. –С. 40-48.

Саввин Василий Васильевич — поэт, 1997 сыллаахтан Саха Республикатын суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.

Мин кистэлэҥим: Хоһооннор. — Дьокуускай, 1972.

Үрүччэ сүүрүгэ: Хоһооннор. — Дьокуускай, 1993.

Ыра — ырыам ымыыта: Хоһооннор. — Дьокуускай, 1998.

Кэлин поэт айымньыларын хомуурунньуга «Иэйиим сырдык сыдьаайа» диэн ааттанан тахсыбыт.

Олоҕун, айар үлэтин туһунан

Айымньылара

Уустук дьылҕалаах поэт бастакы уонна иккис хомуурунньуктарын ыккардыгар 21 сыл ааспыт.Бочкарев В. Ырыаһыт дьоло уонна соро: Ахтыы сэһэн // Илин. — 1997. — № 2.

Атаһа скульптор уонна суруйааччы Василий Бочкарев поэт олоҕун уонна айар үлэтин туһунан «Киhи – бүппэт ырыа» диэн кинигэни бэчээттэппитэ. Бу кинигэҕэ Баһылай Саабын туһунан ахтыылар, киниэхэ анаммыт хоһооннор киирбиттэр. Ааптардар истэригэр – поэттар, суруйааччылар, литератураны ырытааччылар, суруналыыстар, артыыстар, худуоһунньуктар Сэмэн Данилов, Сэмэн Руфов, Борис Попов, Анатолий Старостин — Сиэн Кынат, Зоя Багынанова, Борис Павлов уонна да атыттар. Маны таһынан кинигэҕэ Баһылай Бочкарев тус архыыбыттан хаартыскалар бэчээттэммиттэр.